Kolekcja ludowych drzeworytów z Płazowa, w powiecie lubaczowskim, składa się z 13 matryc, z których 9 jest rytowanych obustronnie, a 4 jednostronnie, co daje łącznie 22 drzeworyty. Oryginalne matryce, będące największym i najcenniejszym zbiorem polskich ludowych klocków drzeworytniczych pochodzących z jednego źródła, znajdują się obecnie w Muzeum Etnograficznym w Krakowie.
Jest to kolekcja ludowych drzeworytów z miejscowości Płazów, w powiecie lubaczowskim, składająca się z 13 matryc, z których 9 jest rytowanych obustronnie, a 4 jednostronnie, co daje 22 drzeworyty. Obecnie oryginalne matryce znajdują się w Muzeum Etnograficznym w Krakowie. Jest to największa i najcenniejsza kolekcja polskich ludowych klocków z drzeworytem, pochodząca z jednego źródła.
Zobacz: Otwarcie Centrum drzeworytu w Płazowie
Około 1830 roku w Płazowie, na co wskazują daty na drzeworytach, rodzina Kostrzyckich zajmowała się produkcją obrazków ze świętymi z matryc drzeworytniczych. Sprzedawali je na okolicznych targach i odpustach. Pod koniec XIX wieku tradycyjnie odbijane święte obrazki zaczęły być wypierane przez coraz popularniejsze oleodruki, które doskonale imitowały obrazy olejne. W 1891 roku, dzięki staraniom płazowskiego płazowskiego proboszcza Józefa Krzeptowskiego, kilka matryc z drzeworytami zostało przekazanych etnografce z Zakopanego, Marii Dembowskiej. Kolejne miał
pozyskać osobiście od Kostrzyckich Stanisław Witkiewicz w 1899 roku, o czym wspomina podczas swojej podróży po powiecie cieszanowskim (obecnie powiat lubaczowski) Karol Notz, pisząc, że „Były drzeworyty, które Witkiewicz zabrał do Krakowa wyrób krajowy”. Stanisław Witkiewicz wykazywał duże zainteresowanie polskim drzeworytem ludowym w tym czasie. Rozsyłał odbitki do naukowców i prasy, aby nagłośnić temat tego niezwykłego znaleziska.
Pierwsza wzmianka w prasie na temat drzeworytu z Płazowa ukazała się w miesięczniku „Wisła”, poświęconemu krajoznawstwu i ludoznawstwu, w lipcu 1900 roku. Z biegiem lat opisywali go kolejni naukowcy i badacze. Marian Sokołowski w publikacji Sprawozdania Komisji do Badania Historii
Sztuki w Polsce w 1903 roku pisał o potrzebie rozpoczęcia badań nad ludową grafiką i spojrzenia na ludowy drzeworyt pod kątem historii sztuki. Dopiero wtedy zaczęto poważnie traktować sztukę wsi! W 1921 roku drukarnia Zygmunta Łazarskiego w Warszawie wydała „Tekę Drzeworytów Ludowych Dawnych” z oryginalnymi odbitkami z matryc płazowskich i znalezionymi na litewskiej Żmudzi. Dzięki tej publikacji zarówno badacze, jak i artyści mieli łatwy dostęp do odbitek polskiego drzeworytu ludowego, co spowodowało większe zainteresowanie ludową grafiką.
Po śmierci Marii Dembowskiej w 1922 roku jej podhalańskie zbiory zostały przekazane do Muzeum Tatrzańskiego. 11 klocków z drzeworytami płazowskimi w spadku otrzymał spokrewniony z Dembowską Józef Mehoffer, a jeden trafił w ręce serdecznej przyjaciółki Wandy Lilpopowej.
Wcześniej, w 1921 roku, Maria Dembowska przekazała 1 klocek do Muzeum Etnograficznego w Krakowie (obustronnie rytowany z Ostatnią Wieczerzą i św. Jerzym). Wtedy też córka Henryka Sienkiewicza, Jadwiga Korniłowiczowa, a także ówczesny dyrektor Muzeum Tatrzańskiego, Juliusz Zborowski, zabiegali, aby Józef Mehoffer i Wanda Lilpop przekazali drzeworyty do Muzeum Etnograficznego w Krakowie, co udało się w 1926 roku. Władysław Skoczylas (wykładowca na ASP w Warszawie), wybitny polski artysta, który stworzył tak zwaną polską szkołę drzeworytu, inspirował się polskim drzeworytem ludowym, w tym płazowskim.
Szczęśliwie kolekcja płazowska przetrwała wojnę i po niej, na dalszej fali zainteresowania sztuką ludową, zaczęła inspirować i intrygować kolejnych badaczy, artystów i muzealników. Powstawały publikacje związane z grafiką ludową, gdzie obowiązkowo pokazywany był drzeworyt płazowski. Były one prezentowane na wielu wystawach w Polsce i za granicą.
Dziś można je oglądać na wystawie stałej w Muzeum Etnograficznym w Krakowie i dalej są inspiracją dla kolejnych pokoleń. Po około 200 latach zainteresowanie drzeworytem płazowskim wraca do Płazowa i sztuka ta na nowo odżywa.
Autor – Grzegorz Ciećka
autor drzeworytów – Grzegorz Ciećka